چکیده
در متون تحقیقی اخیر، نگرش کلی تعهد سازمانی، عامل مهمی برای درک و فهم رفتار سازمانی و پیش بینی کنندۀ خوبی برای تمایل به باقی ماندن در شغل می باشد. تعهد و پایبندی مانند رضایت شغلی، دو طرز تلقی نزدیک به هم هستند که به رفتارهای مهمی مانند جا به جایی وغیبت اثر می گذارند.
همچنین تعهد و پایبندی می تواند پیامدهای مثبت و متعددی داشته باشد. کارکنانی که دارای تعهد هستند نظم بیشتری در کار خود دارند، مدّت بیشتری در سازمان می مانند و بیشتر کار می کنند. مدیران باید تعهد کارکنان را به سازمان حفظ کنند و برای این امر باید بتوانند با استفاده از مشارکت کارکنان در تصمیم گیری و فراهم کردن سطح قابل قبولی از امنیّت شغلی برای آنان، تعهد و پایبندی را بیشتر کنند.
اندیشۀ مدیریت موضوع اصلی در نوشته های مدیریت است. این اندیشه یکی از ارزشهای اساسی است که سازماندهی بر آن متکی است و کارکنان بر اساس ملاک تعهد، ارزشیابی می شوند.
به دلیل اهمیّت تعهد کارکنان در سازمانها و تأثیر آن بر افزایش عملکرد، کاهش غیبت و ترک خدمت کارکنان، در این پژوهش به تحلیل رابطه عوامل شغلی با تعهد سازمانی بر اساس مدل ویژگی های شغلی پرداخته ایم تا از این طریق بتوان تعهد سازمانی کارکنان را افزایش داده و این منبع گرانبها را برای سازمان حفظ کنیم. چرا که ارتقا ابعاد ویژگی های شغلی، به دلیل اینکه سبب با معنی تلقی شدن کار، ایجاد احساس مسئولیت و آگاهی از نتایج عملکرد برای فرد می گردد در او ایجاد انگیزش کرده و این نیروی انگیزشی سبب رضایت شغلی، بهبود عملکرد، ترک خدمت و غیبت کمتر و در نهایت سبب تعهد کاری بیشتری می گردد.
این تحقیق یک تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی می باشد.و روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق کتابخانه وپرسشنامه است.
جامعۀ آماری تحقیق شامل ۴۴۰ نفر و نمونۀ آماری تحقیق شامل ۱۱۲ نفر از کارکنان بانکهای ملی شهرستان اصفهان می باشد، که ۳۶% این افراد را زن و ۶۴% را مرد تشکیل می دهند و بر حسب تحصیلات به چهار طبقۀ دیپلم(۴/۳۱%)، فوق دیپلم(۲/۱۰%)، لیسانس(۷/۵۱%) و فوق لیسانس و بالاتر(۸/۶%) تقسیم شده اند.
برای تجزیه و تحلیل داده ها از رگرسیون استفاده شده است که با تجزیه و تحلیل های انجام شده مشخص شد که ویژگی های شغلی چون تنوّع مهارت، اهمیّت وظیفه، هویت وظیفه، بازخورد و استقلال با تعهد سازمانی کارکنان با ضریب همبستگی(۱۸/۰) و با تعهد عاطفی کارکنان با ضریب همبستگی (۴۰/۰) ارتباطی معنی دار دارد. و هیچگونه رابطه ای بین ویژگی های شغلی و تعهد مستمر و تعهد هنجاری کارکنان یافت نشد.
در انتها به مدیران سازمان پیشنهاداتی شده است تا از طریق ارتقا ابعاد پنج گانۀ شغلی، تعهد عاطفی کارکنان و بالطبع تعهد سازمانی کارکنان را افزایش دهند.
فهرست مطالب
فصل اول : کلیات تحقیق
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱
بیان موضوع…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ۲
اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………۷
فرضیه ها یا سوالهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………..۸
هدف اصلی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰
روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۰
جامعه آماری، روش نمونه گیری و حجم نمونه………………………………………………………………………………………………۱۱
قلمرو موضوعی، مکانی و زمانی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………..۱۱
منابع گرد آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………………………………۱۲
سوابق مربوط……………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۲
روش تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………………………………………………..۱۳
مشکلات و تنگناهای احتمالی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….۱۴
تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی طرح…………………………………………………………………………………………………………۱۴
منابع تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۶
فصل دوم: ادبیات موضوع
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۸
تعهد سازمانی:
ابعاد و تعاریف تعهد سازمانی…………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۹
تعهد عاطفی……………………………………………………………………………………………………………… ۱۹
تعهد مستمر…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۲۱
تعهد هنجاری………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ۲۲
عوامل موثر بر تعهد سازمانی…………………………………………………………………………………………………………………………. ۲۵
عوامل موثر بر تعهد عاطفی…………………………………………………………………………………………………………………….. ۲۶
عوامل موثر بر تعهد مستمر…………………………………………………………………………………………………………………….. ۲۹
عوامل موثر بر تعهد هنجاری…………………………………………………………………………………………………………………. ۳۳
انواع تعهد……………………………………………………………………………………………………………………………. ۳۵
دیدگاه های نوین درباره تعهد سازمانی………………………………………………………………………………………………………… ۳۸
دیدگاههایی در مورد کانون های تعهد سازمانی…………………………………………………………………………………….. ۳۹
تعهد سازمانی مفهوم یک بعدی یا چند بعدی……………………………………………………………………………………….. ۴۰
الگوهای چند بعدی…………………………………………………………………………………………………………………………………. ۴۱
سایر دیدگاهها درباره تعهد سازمانی………………………………………………………………………………………………………. ۴۱
راه کارهایی برای افزایش تعهد سازمانی……………………………………………………………………………………………………….. ۴۶
رابطه میان تعهد حرفه ای و سازمانی…………………………………………………………………………………………………………… ۴۷
مفهوم تعهد حرفه ای……………………………………………………………………………………………………………………………… ۴۹
دیدگاههای ناظر بر تعارض تعهد حرفه ای و سازمانی…………………………………………………………………………… ۴۹
دیدگاهای ناظر بر سازگاری تعهد حرفه ای و سازمانی …………………………………………………………………………..۵۱
فرایند ایجاد تعهد سازمانی……………………………………………………………………………………………………………………………. ۵۲
نتایج مطلوب سطوح مختلف تعهد سازمانی…………………………………………………………………………………………………. ۵۳
تعهد سازمانی و عملکرد شغلی……………………………………………………………………………………………………………….. ۵۶
تعهد سازمانی و رفتارهای مبتنی بر تابعیت سازمانی…………………………………………………………………………….. ۵۷
تعهد سازمانی و ماهیت شغل…………………………………………………………………………………………………………………. ۵۸
تعهد سازمانی و تاخیر کارکنان………………………………………………………………………………………………………………. ۵۸
تعهد سازمانی و غیبت کارکنان………………………………………………………………………………………………………………. ۶۰
تعهد سازمانی و ترک خدمت………………………………………………………………………………………………………………….. ۶۰
نتایج نا مطلوب سطوح مختلف تعهد سازمانی………………………………………………………………………………………………. ۶۳
ارائه مفهومی جدید در تعهد سازمانی…………………………………………………………………………………………………………… ۶۶
تعهد به عنوان یک مفهوم دوبعدی: زمان و طبیعت……………………………………………………………………………………… ۶۸
زمان و تعهد: تعهد قبل از ورود در مقابل تعهد بعد از ورود به سازمان…………………………………………………. ۶۸
طبیعت تعهد: تعهد ابزاری در مقابل تعهد عاطفی…………………………………………………………………………………. ۶۹
شکلهای تعهد…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۷۰
تمایل به تعهد: تمایلات ابزاری و هنجاری……………………………………………………………………………………………… ۷۰
تعهد عاطفی و ابزاری……………………………………………………………………………………………………………………………… ۷۲
مدل مطرح شده از توسعه تعهد سازمانی……………………………………………………………………………………………………… ۷۳
فرایند قبل از ورود (به سازمان) تعهد……………………………………………………………………………………………………………..۷۳
توسعه تعهد سازمانی منتج شده……………………………………………………………………………………………………………………. ۷۵
دلایل نظری وعملی مدل………………………………………………………………………………………………………………………………. ۷۸
استنتاج عملی………………………………………………………………………………………………………….. ۷۸
ویژگی های شغلی:
نظریه های مرتبط با ویژگی های شغلی……………………………………………………………………………………………………….. ۸۰
مدل خصوصیات ویژه شغل…………………………………………………………………………………………………………………….. ۸۰
تئوری ویژگی های شغل…………………………………………………………………………………………………………………………. ۸۱
نظریه ویژگی های ضروری شغل……………………………………………………………………………………………………………. ۸۲
الگوی ویژگی های شغلی………………………………………………………………………………………………………………………… ۸۳
طراحی مجدد مشخصه های شغل………………………………………………………………………………………………………………… ۸۴
ایجاد شرایط لازم جهت انگیزش درونی……………………………………………………………………………………………………….. ۸۵
مشخصه ها یا ابعاد مختلف شغلی…………………………………………………………………………………………………………………. ۸۵
با معنی تلقی نمودن کار…………………………………………………………………………………………………………………………. ۸۶
احساس مسئولیت………………………………………………………………………………………………………………………………….. ۸۹
آگاهی از نتایج انجام کار…………………………………………………………………………………………………………………………. ۸۹
توان انگیزشی شغل یا MPS ………………………………………………………………………………………………………………………90
عوامل و عناصر تعدیل کننده…………………………………………………………………………………………………………………………..۹۱
دانش و مهارت………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۹۲
شدت نیاز به رشد……………………………………………………………………………………………………………………………………. ۹۳
رضایت ناشی از عوامل مربوط به زمینه شغل…………………………………………………………………………………………..۹۵
نتایج وپیامدهای طراحی مجدد شغل…………………………………………………………………………………………………………… ۹۸
اثر بخشی کار……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۰۰
کاهش نسبت غیبت و ترک خدمت…………………………………………………………………………………………………….. ۱۰۰
اقدامات موثر جهت ارتقا ابعاد پنج گانه شغلی…………………………………………………………………………………………… ۱۰۱
ترکیب وظایف……………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰۲
تشکیل واحد های طبیعی کار……………………………………………………………………………………………………………….۱۰۲
برقراری ارتباط با ارباب رجوع یا مشتری……………………………………………………………………………………………….۱۰۳
گسترش عمودی مشاغل………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰۳
باز نمودن کانالهای بازخورد……………………………………………………………………………………………………………………۱۰۴
منابعتحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………۱۰۷
فصل سوم : روش تحقیق
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰۹
معرفی سازمان…………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۰۹
روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۱۰
جامعه آماری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۱۰
اندازه نمونه و روش نمونه گیری…………………………………………………………………………………………………………………. ۱۱۱
روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۱۲
روش جمع آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۱۳
ابزار اندازه گیری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۱۵
روایی و پایایی……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۱۵
آزمون پایایی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۱۷ منابع تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………۱۲۱
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۲۲
بررسی توصیفی اطلاعات……………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۲۳
بررسی استنباطی اطلاعات ………………………………………………………………………………………………………………………….۱۲۵
فرضیه اصلی: بین ویژگی های شغلی و تعهد سازمانی فرد رابطه معنی دار وجود دارد……………………….. ۱۲۵
فرضیه فرعی ۱: بین ویژگی های شغلی و تعهد عاطفی فرد رابطه معنی دار وجود دارد……………………… ۱۲۵
بین هویت وظیفه و تعهد عاطفی فرد رابطه معنی دار وجود دارد……………………………………………………. ۱۲۶
بین اهمیت وظیفه و تعهد عاطفی فرد رابطه معنی دار وجود دارد……………………………………………………۱۲۶
بین تنوع وظیفه و تعهد عاطفی فرد رابطه معنی دار وجود دارد……………………………………………………….۱۲۷
بین استقلال و تعهد عاطفی فرد رابطه معنی دار وجود دارد…………………………………………………………… ۱۲۷
بین دریافت بازخورد و تعهد عاطفی فرد رابطه معنی دار وجود دارد………………………………………………. ۱۲۸
فرضیه فرعی ۲: بین ویژگی های شغلی و تعهد مستمر فرد رابطه معنی دار وجود دارد……………………… ۱۲۸
بین هویت وظیفه و تعهد مستمر فرد رابطه معنی دار وجود دارد……………………………………………………. ۱۲۹
بین اهمیت وظیفه و تعهد مستمر فرد رابطه معنی دار وجود دارد……………………………………………………۱۲۹
بین تنوع وظیفه و تعهد مستمر فرد رابطه معنی دار وجود دارد……………………………………………………… ۱۳۰
بین استقلال و تعهد مستمر فرد رابطه معنی دار وجود دارد…………………………………………………………… ۱۳۰
بین دریافت بازخورد و تعهد مستمر فرد رابطه معنی دار وجود دارد………………………………………………. ۱۳۱
فرضیه فرعی ۳: بین ویژگی های شغلی و تعهد هنجاری فرد رابطه معنی دار وجود دارد…………………… ۱۳۱
بین هویت وظیفه و تعهد هنجاری فرد رابطه معنی دار وجود دارد…………………………………………………. ۱۳۲
بین اهمیت وظیفه و تعهد هنجاری فرد رابطه معنی دار وجود دارد………………………………………………….۱۳۲
بین تنوع وظیفه و تعهد هنجاری فرد رابطه معنی دار وجود دارد……………………………………………………..۱۳۳
بین استقلال و تعهد هنجاری فرد رابطه معنی دار وجود دارد…………………………………………………………. ۱۳۳
بین دریافت بازخورد و تعهد هنجاری فرد رابطه معنی دار وجود دارد…………………………………………….. ۱۳۴
بررسی تاثیر جنسیت به عنوان متغییر مداخله گر بر تعهد سازمانی…………………………………………………………. ۱۳۶
بررسی تاثیر تحصیلات به عنوان متغیر مداخله گر بر تعهد سازمانی………………………………………………………… ۱۳۸
رگرسیون و مدل سازی خطی…………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۴۰
تعین مدل رگرسیونی ویژگی های شغلی و تعهد سازمانی کارکنان………………………………………………………….. ۱۴۱
بررسی صحت معادله رگرسیون…………………………………………………………………………………………………………۱۴۳
فصل پنجم: نتیجه گیری وپیشنهادات
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۴۷
نتیجه گیری :
نتیجه گیری میدانی از بررسی رابطه ویژگی های شغلی و تعهد سازمانی………………………………………………… ۱۴۸
پیشنهادات:
پیشنهاداتی به مدیران سازمان…………………………………………………………………………………………………………………….۱۵۲
پیشنهاداتی به سایر پژوهشگران…………………………………………………………………………………………………………………..۱۵۵
پیوستها:
پرسشنامه تحقیق
تجزیه و تحلیل کامپیوتری یافته ها
فهرست جداول
فصل دوم: ادبیات موضوع
جدول ۲-۱: چهار دیدگاه مختلف تعهد……………………………………………………………………………………………………….. ۴۰
جدول ۲-۲: نتایج مثبت تعهد سازمانی………………………………………………………………………………………………………….۵۶
جدول ۲-۳: نتایج منفی تعهد سازمانی………………………………………………………………………………………………………….۶۵
جدول ۲-۴: مدل چهار بخشی تعهد………………………………………………………………………………………………………………۶۶
فصل سوم: روش تحقیق
جدول ۳-۱: توزیع فراوانی سوالات پرسشنامه تحقیق حاضر………………………………………………………………………۱۱۴
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات
جدول ۴-۱: توزیع فراوانی کارکنان بر حسب جنس…………………………………………………………………………………..۱۲۳
جدول ۴-۲: توزیع فراوانی کارکنان بر حسب تحصیلات…………………………………………………………………………….۱۲۴
جدول ۴-۳: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد و ویژگی های شغلی………………………………..۱۲۵
جدول ۴-۴: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد عاطفی و ویژگی های شغلی……………………۱۲۵
جدول ۴-۵: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد عاطفی و هویت وظیفه……………………………۱۲۶
جدول ۴-۶: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد عاطفی و اهمیت شغلی…………………………..۱۲۶
جدول ۴-۷: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد عاطفی و تنوع مهارت……………………………..۱۲۷
جدول ۴-۸: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد عاطفی و استقلال شغلی…………………………۱۲۷
جدول ۴-۹: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد عاطفی و دریافت بازخورد……………………….۱۲۸
جدول ۴-۱۰: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد مستمر و ویژگی های شغلی…………………۱۲۸
جدول ۴-۱۱: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد مستمر و هویت وظیفه…………………………۱۲۹
جدول ۴-۱۲: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد مستمر و اهمیت شغلی………………………..۱۲۹
جدول ۴-۱۳: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد مستمر و تنوع مهارت…………………………..۱۳۰
جدول ۴-۱۴: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد مستمر و استقلال شغلی………………………۱۳۰
جدول ۴-۱۵: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد مستمر و دریافت بازخورد…………………….۱۳۱
جدول ۴-۱۶: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد هنجاری و ویژگی های شغلی………………۱۳۱
جدول ۴-۱۷: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد هنجاری و هویت وظیفه……………………….۱۳۲
جدول ۴-۱۸: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد هنجاری و اهمیت شغلی………………………۱۳۲
جدول ۴-۱۹: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد هنجاری و تنوع مهارت…………………………۱۳۳
جدول ۴-۲۰: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد هنجاری و استقلال شغلی…………………….۱۳۳
جدول ۴-۲۱: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تعهد هنجاری و دریافت بازخورد…………………..۱۳۴
جدول ۴-۲۲: خلاصه نتایج آزمون همبستگی پیرسون………………………………………………………………………………۱۳۵
جدول ۴-۲۳: جدول توافقی بین جنس و ویژگی های شغلی…………………………………………………………………….۱۳۶
جدول۴-۲۴: نتایج آنالیز واریانس………………………………………………………………………………………………………………..۱۳۶
جدول ۴-۲۵: جدول توافقی بین تحصیلات و ویژگی های شغلی………………………………………………………………۱۳۸
جدول۴-۲۶: نتایج آنالیز واریانس………………………………………………………………………………………………………………..۱۳۸
جدول ۴-۲۷: نتایج متغییرهای ورودی وخروجی در مدل رگرسیون چندگانه…………………………………………۱۴۱
جدول ۴-۲۸: نتایج ضرایب همبستگی چندگانه در مدل رگرسیونی…………………………………………………………۱۴۲
جدول ۴-۲۹: نتایج آنالیز واریانس……………………………………………………………………………………………………………….۱۴۲
جدول ۴-۳۰: نتایج ضرایب مدل رگرسیونی……………………………………………………………………………………………….۱۴۳
جدول ۴-۳۱: نتایج خروج قدم به قدم متغییرهای مستقل تحقیق از مدل رگرسیونی……………………………..۱۴۳
جدول ۴-۳۲: نتایج آزمون K-S جهت بررسی نرمال بودن توزیع باقیمانده های مدل…………………………..۱۴۴
جدول ۴-۳۳: نتایج آزمون استقلال جهت بررسی مستقل بودن توزیع باقیمانده های مدل……………………..۵۱۴
فهرست نمودار ها
فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها
نمودار ۴-۱: میانگین پاسخ ویژگی های شغلی و تعهد سازمانی با متغییر مداخله گر جنس…………………….۱۳۷
نمودار ۴-۲: میانگین پاسخ ویژگی های شغلی و تعهد سازمانی با متغییر مداخله گرتحصیلات………………..۱۳۹
نمودار۴-۳: نمودار احتمال نرمال…………………………………………………………………………………………………………………۱۴۴
نمودار ۴-۴: نمودار پراکنش مانده ها در برابر زمان…………………………………………………………………………………….۱۴۵
نمودار ۴-۵: نمودار پراکنس مانده ها در برابر yi ها……………………………………………………………………………………۱۴۶
فهرست اشکال
فصل دوم: ادبیات موضوع
شکل ۲-۱: مدل سه بخشی تعهد سازمانی ……………………………………………………………………………………………………۳۴
شکل ۲-۲: هرم سطوح تعهد در سازمان ها……………………………………………………………………………………………………۵۳
شکل ۲-۳: مدل مشخصه های شغلی هاکمن و الدهام………………………………………………………………………………….۵۹
شکل ۲-۴: مدل پیشنهادی توسعه تعهد………………………………………………………………………………………………………..۷۵
شکل ۲-۵: نتایج توان انگیزشی شغل بعنوان تابعی از مهارت و دانش کارکنان……………………………………………۹۲
شکل ۲-۶: اثر تعدیل کنندگی شدت نیاز به رشد…………………………………………………………………………………………۹۴
شکل ۲-۷: روابط موجود بین رضایت ناشی از عوامل زمینه ای شغل و شدت نیاز به رشد………………………….۹۷
شکل ۲-۸: مدل مشخصه های شغلی هاکمن و الدهام………………………………………………………………………………….۹۹
شکل ۲-۹: مدل کامل مشخصه های شغلی………………………………………………………………………………………………..۱۰۵
شکل ۲-۱۰: مدل مفهومی تعهد سازمانی و ویژگی های شغلی…………………………………………………………………۱۰۶
منابع فارسی :
* رابینز، استیفن پی، ۱۳۷۵، ً مدیریت رفتار سازمانیً، جلد اول، ترجمه سید محمد اعرابی و علی پارساییان، تهران، موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، صص ۲۶۶ و ۲۶۵٫
* رابینز ، استیفن پی، ۱۳۸۴، ً تئوری سازمان ً ، ترجمه دکتر سید مهدی الوانی و دکتر حسن دانائی فرد ، انتشارات صفار ، صص ۳۰۰-۳۰۸٫
* مورهد و گریفین، ۱۳۷۴، ً رفتار سازمانی ً، مترجمان سید مهدی الوانی و معمار زاده، تهران، انتشارات مروارید، صص ۸۵-۸۱٫
* رهنمای رودپشتی، فریدون و محمود زاده، نصرت الله، ۱۳۷۸، ً توسعه منابع انسانی مطالعه موردی تعلق،
